با کمال مسرت، ارتقای مرتبه علمی جنابعالی را از مرتبه دانشیاری به استادی تبریک عرض نموده، شادکامی، سلامت و توفیق روز افزون شما را در تمام عرصه های زندگی و  کسب درجات علمی بالاتر از خداوند متعال خواستاریم.

بسمه تعالی

معرفی گروه علوم تشریحی یا آناتومی(کالبد شناسی، بافت شناسی، و جنین شناسی )

تاریخچه و سیر تکاملی رشته علوم تشریحی (بروز رسانی 15/4/1400) :   

         رشته علوم تشریحی قدیمی ترین شاخه علوم پایه پزشکی است و پایه ای برای اغلب شاخه های علوم پزشکی و به ویژه پزشکی بالینی می باشد. در تاریخچه تأسیس دانشکده‌های پزشکی اولین گروهی که تأسیس شده است گروه آناتومی می‌باشد. به عبارتی آناتومی اصلی‌ترین گروه پایه و اساس پایه پزشکی است. در روند توسعه علوم پزشکی بویژه علوم پایه پزشکی حوزه‌های مختلفی اضافه شده ولی نقش علوم تشریحی هم چنان برجسته باقی مانده است. زیرا با توسعه تکنولوژی‌های نوین حیطه‌های علوم تشریحی نیز توسعه یافته است.  مطالعه آناتومی به 1600 سال قبل از میلاد مسیح به مصر باستان بر می گردد. آثار جالینوس و بقراط اولین توصیفات آناتومی را بدست می دهد. آنها اصول کالبد شناسی را به عنوان شاخه ای از پزشکی و الهیات برای پزشکان آینده مشخص نمودند و به نظر می رسد که تا سالهای طولانی همه اعتقادات آنها مورد پذیرش پزشکان بعد از خودشان قرار داشت. با پیشرفت دیگر علوم، علم تشریح نیز رو به تکامل رفت و در قرن شانزدهم بصورت یک علم کاملاً مستقل و جداگانه درآمد.

هروفیلوس (۳۲۵ سال قبل از میلاد) ، یک پزشک یونانی بود که اولین پزشک قانونی یا کالبد شناس تاریخ لقب گرفت.  همه روزه در دانشگاه اسکندریه آزمایشات خود را روی جسد انسان ها و حیوانات انجام می داد و در ادامه اولین رساله در مورد تشریح بدن انسان را به نگارش درآورد. او بسیاری از واژه های علمی کالبد شناسی که حتی امروزه نیز مورد استفاده قرار می گیرند را ابداع کرد و اولین کسی بود که بین سرخرگ و سیاهرگ و همچنین تفاوت بین اعصاب حرکتی و حسی را کشف کرد.

جالينوس (200_129) يكی از بزرگترين آناتوميست های يونان باستان بود و به مطالعه عملكرد ارگان ها بر اساس ترشحات بدن پرداخت. ولي به دليل اينكه در اين زمان جسد زيادی در دسترس نبود، مطالعه وي بيشتر بر روی سگ انجام گرفت.

لئوناردو داوینچی (1519_1452) نقاش، مجسمه‌ساز، معمار، موسیقی‌دان، آناتومیست و اولین کسی است که علم تشریح بدن انسان را به کمک استفاده از هنر نقاشی متحول کرد.

آندراس وزالیوس ( 1514-1564) آناتومیست و پزشک بلزیکی، بنیانگذار علم تشریح نوین بود که برای شناخت بدن انسان اجساد را بطور دقیق تشریح می کرد.  برای اینکار از طرف حکومت کلیسا محاکمه و ابتدا به اعدام و سپس با یک درجه تخفیف به زیارت مسجد الاقصی در فلسطین محکوم گردید و وی در این مسیر به لحاظ مشکلات فراوان فوت کرد!

هنری گرِی  ( ۱۸61 –۱۸27) جراح و آناتومیست اهل بریتانیا بود. او نویسنده اثر مشهور و ماندگار  آناتومی گری است.گری در ۲۵سالگی به عنوان همکار انجمن سلطنتی برگزیده شد.

اما در ایران:

مرکز پزشکی جندی شاپور در خوزستان (زمان شاپور اول ساسانی در سال 250 میلادی) ، ساخته شد و تا اواسط قرن چهارم هجری فعال بود. در زمان انوشيروان اين مركز دوباره رونق بسيار يافت و دانشكده پزشكی و بيمارستان به دستور او تاسيس شد.

محمد بن زکریای رازی ( 854-925) بزرگترین پزشک ایران و جهان اسلام در قرون وُسطی بود كه از نظرات بقراط و جالينوس و به طور كلي اطلاعات جندی شاپور پيروی می كرد. در کالبد شناسی بر روی میمون کار می کرد و مطالعاتی درباره وریدها، شریانها و قلب انجام داد. روز پنجم شهریورماه (۲۷ اوت)، روز بزرگداشت او و روز داروسازی نام‌گذاری شده‌است.

علي بن عباس مجوسی اهوازی ( 930-994) پس از رازی برجسته ترين پزشكی بود كه درباره تشريح مطلب نوشته است و شهرت او به دليل نگارش كتاب “الملكی” كه در مورد آناتومی و فيزيولوژی اعصاب و بیماریهای روانی توضیح داده است دركتاب هاي تاريخ پزشكي اروپاييان به نظرات او استناد شده است. 

ابوعلی سینا ( 980-1037) هم زمان با قرون وسطی( قرن یازدهم میلادی) از مشهورترین و تأثیر گذارترینِ فیلسوفان و دانشمندان ایران‌زمین و جهان است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه و پزشکی اهمیت دارد. آثار اصلی او دو دانشنامه علمی و فلسفی جامع به نام‌ کتاب های شفا و "القانون فی الطب" به عنوان یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است که اطلاعات آناتومی زمان خودش را در آن گنجانده بود. همچنین کتابی تحت عنوان خلاصه التشریح دارد که نحوه آموزش آناتومی در آن مورد توجه قرار گرفته است. اول شهریور زاد روز او در ایران، روز پزشک نام گرفته ‌است.

 

منصورابن الیاس (1380-1422) در علوم متداول عصر خود خاصه در علم طب، سرشناس و مشهور بوده و معاصر خواجه حافظ شیرازی بوده است. کتاب آناتومی مصور تحت عنوان تشریح منصوری را قبل از داوینچی و وزالیوس نوشته است.

 

تاریخچه آناتومی مدرن در ایران با تاسیس دارالفنون در سال ۱۸۵۰ میلادی هم زمان است. حاجی میرزا افشار حکیم باشی پس از برگشت از فرنگ کتابی تحت عنوان علوم تشریح به زبان عربی می نویسد و در دارالفنون آناتومی را تدریس می کند.

دکتر جمال الدین مستقیمی  (1915-2005) پدر علم آناتومی ایران، تشریح بیش از ۸۰۰ جسد انسانی به علاوه اجساد حیوانات بی‌شماری را انجام داده است تصحیح کتاب‌های معتبر جهان آناتومی را از جمله Sobotta   و  Grays Anatomy  را برعهده گرفته و برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ تهیه مدل‌های بیوپلاستیک را درکشور آلمان شروع و در ایران تکمیل کرده است.

در دهه های اخیر، علوم تشریحی تحول چشمگیری یافته و از یک طرف براساس اصول آموزش پزشکی از وضعیت تشریحی و توصیفی محض خارج شده و به صورت کاربردی، بالینی و عملکردی تغییر یافته است. از طرف دیگر زیر شاخه هایی مانند  بیولوژی سلولی ، سلولهای بنیادی، مهندسی بافت، بیولوژی تولید مثل و آنتروپولوژی به آن اضافه شده است.

 

تاریخچه و سیر تکاملی گروه علوم تشریحی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان :

   همزمان با شروع بکار آموزشگاه عالی بهداری در سال1325، آموزش دروس پایه پزشکی به دانشجویان برنامه ریزی و شروع گردید. کالبد شناسی از جمله دروس اولیه ای بود که توسط زنده یاد دکتر مرتضی حکمی ارائه شد.

بدلیل اینکه کل مکان اولیه آموزشگاه فقط یک سالن متعلق به دبیرستان سعدی بود و حتی یک کلاس هم برای دانشجویان دوره اول وجود نداشت، بناچار کلاسها یا در همان سالن و یا در ساختمان بیمارستان خورشید که در مجاورت نزدیک با دبیرستان بود  با شرایط بسیار سخت برگزار می شد و تخته سیاه و گچ تنها ابزار تدریس بود و دکتر حکمی با صبر و بردباری ضمن اینکه مسئولیت اداره آموزشگاه را بر عهده داشت، کالبد شناسی را با رسم شکل روی تخته سیاه به دانشجویان می آموخت و یک تنه این مسئولیت خطیر را بعهده داشت و در ضمن تدریس، شرافت و تقدس حرفه پزشکی و سختی مسیر این رشته را برای دانشجویان تبیین می کرد و می گفت: "از این ببعد باید شب و روزتان را در خدمت افراد بیمار باشد". به همین جهت، بعضی از دانشجویان در همان ابتدای تحصیل انصراف داده و به سراغ کارهای دیگر رفتند.

بزودی بوسیله دکتر حکمی درهمان سالن آموزشگاه مقدمات تشریح جسد با احداث یک حوضچه سیمانی کاشی شده فراهم گردید وچون برای حفظ و نگهداری جسد تجربه ای وجود نداشت یکنفر از افراد دانشگاه تهران بصورت دوره ای به اصفهان عزیمت و کار را انجام می داد. عمل تشریح نیز بوسیله چاقو تحت نظر دکتر حکمی که خود جراح بودانجام پذیرفت.

چندی بعد و با کثرت مشغله دکتر حکمی اساتید دیگر به نامهای دکتر امیر اسفندیار بختیاری، دکتر رحمت ا... برجیان و دکتر محمد ریاحی به دعوت دکتر حکمی به تدریس دانشجویان در رشته کالبد شناسی همت گماردند که از میان آنها دکتر برجیان در سال 1332 نخستین کتاب خود را با همکاری دکتر حکمی تحت عنوان « راهنمای کالبد شناسی» به چاپ رسانید و حدود 40 سال از عمر خود را در این زمینه صرف کرد.

بتدریج یک ساختمان که جنب مدرسه سلطانی واقع در خیابان چهارباغ بود برای کلاسهای دانشجویان اختصاص یافت و تشریح جسد همچنان در سالن اولیه انجام می پذیرفت.

در سال 1334 ساختمان دانشکده پزشکی در محل دانشکده داروسازی فعلی افتتاح شد و رشته داروسازی نیز به آن منضم گردید و کلاسها و سالن تشریح به این ساختمان منتقل گردید و این ساختمان مستقل برای دانشکده پزشکی تازه افتتاح یافته بود و از همین زمان گروه "کالبد و آسیب" موجودیت یافت و دروس بافت شناسی – جنین شناسی- آسیب شناسی و کالبد شناسی در این گروه ارائه می گردید.

درسال 1349 محل فعلی دانشکده پزشکی اصفهان افتتاح گردید و کلیه کلاسهای دانشجویان با سازماندهی مدون منتقل و زیرزمین نیز بعنوان سالن تشریح تجهیز گردید.

از دیگر اساتید مطرح در پیشینیه کالبد شناسی در اصفهان، دکتر ورقا، دکتر سجادی  و دکتر شیرین پرور می باشند.

    

 گروه آناتومی در سال 1368 از گروه پاتولوژی جدا شد و از آن زمان تا حال بعنوان گروه علوم تشریحي، گام هاي بزرگي را براي اعتلاي این شاخه از علوم پایه پزشكي و سربلندي جمهوري اسلامي ایران برداشته و در زمینه اصلاح روش های آموزش آناتومی و همچنین تغییر و تحول در روش های پژوهشی بحمد اله توفیقات زیادی داشته است. به طوری که این گروه در اوایل دهه 1380 با راه اندازی روش کشت و پیوند غضروف روی زانوی بیماران عملاً پا به عرصه رشته بسیار مهم  "سلول درمانی" نهاد.

 

در این دوره روند رو به رشد گروه در حیطه های مختلف آناتومی، بافت شناسی و جنین شناسی و نگاه کاربردی به حیطه های مورد اشاره با مدیریت آقای دکتر ابراهیم اسفندیاری و همدلی بین همکاران شروع  گردید و ادامه داشت و در سال ۱۳۹۷ جناب دکتر والیانی  عهده دار مدیریت گروه گردیدند که این مسیر بالنده را همچنان ادامه دادند، ودر ماه گذشته متاسفانه  با رحلت آن مرحوم، آقای دکتر محمد مردانی بسمت مدیریت گروه منصوب شدند.  

اهم تحولات گروه در سه دهه گذشته  عبارت است از :

الف) تحول راهبردی در آموزش آناتومی

در زمينه آموزش نظری آناتومي، گروه علوم تشریحي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان تحول را در سال 1368 ، با بازكردن گره كور روش ناكارآمد آموزش نظری آناتومي شروع كرد و با تغيير متون كتب درسي روند آموزش را از مطالب آناتومی محض به مفاهيم كاربردي و باليني تغيير داد كه این تغییر با همکاری مسئولین محترم بورد آناتومی منجر به تغییر متون درسی در کل کشور گردید. لذا امروز شاهد افزایش انگيزه فراگيران و تسهيل یادگيري و  ماندگاری اطلاعات آناتومي در ذهن دانشجویان می باشیم.

 

دست آورد های آموزشی در زمینه دروس کالبد شناسی :

1-راه اندازي تكنولوژي مدرن پلاستينِيشن اجساد به روش سه بعدي و مقطعي و تولید نمونه های پلاستینه شده در سال های بین 70 تا 75 كه منجر به  تاسيس موزه آناتومي در اوایل دهه هفتاد در این دانشگاه شد.

2-اصلاح محلول ثابت کننده اجساد با جایگزین كردن تيمول به جاي فنل و حذف بوی نامطبوع و اشگ آور  از محیط کار و درس. این تحول یکی از اصلاحات بزرگ سالن های تشریح و روش اماده سازی جسد در تاریخ علم تشریح کشور بشمار می رود.

3-طراحی و ساخت مولاژهايی با رویکرد تکامل جنینی و کاربردی و عملکردی که یادگیری مفاهيم مشكل را برای فراگیران تسهیل و یادآوری را ماندگار می نماید

4- استفاده از کلیشه های رادیولوژی طبیعی و پاتولوژیک در تدریس آناتومی برای فهم بهتر

5-استفاده از اجساد بدقت تشریح شده پلاستینه، و مقاطع عرضی پلاستینه و همچنین کلیشه های CT Scan برای فهم بهتر آناتومی

6-استفاده از بهترین CD ها و سایت های آموزشی برای تسهیل یادگیری و جبران کمبود کاداور

7-انتخاب گروه علوم تشریحی و بیولوژی ملکولی اصفهان به عنوان قطب علمی و آموزشی علوم تشریحی کشور توسط معاونت آموزشی وزارت بهداشت در سال ۱۳۸۹

     دستاورد های آموزشی در زمینه بافت شناسی:

۱- ساماندهي نوین درس عملی بافت شناسي بصورت كاملآ الكترونيک به طوری كه جهت رویت دقيق نماي بافتی و سلولي،  در كنار هر ميكروسكوپ یک مانیتور ال سي دي تعبیه گردید.

۲-راه اندازی  و استفاده دو دستگاه میکروسکپ  الکترونیک TMو  Scanning از همان اواءل دهه ۷۰ بیش از ۲۰ سال پس از نصب آن قبل از پیروزی انقلاب

۳- تهیه لام های میکروسکپی با رنگ آمیزی های اختصاصی ،  ایمونوهیستوشیمی (IHC) و ایمونوسیتوشیمی (ICC) 

۴- تهیه لام های میکروسکپی و تدریس عملی از Junctional Zones در اییتلیوم نواحی پلک، حفره بینی، لب، و نواحی مشابه در طول لوله گوارش برای مقایسه بافت های مختلف اپیتلوم و تسهیل یادگیری آنها.

 

دستاورد های آموزشی در زمینه درس جنین شناسی عبارت است از:

1-تغییر روش تدریس از ارائه مطالب حفظی به روش فهم مطالب براساس تجسم سه بعدی و فهم استدلالی مراحل تکاملی و هم چنین تهیه و مطالعه مقاطع عرضی و طولی میکروسکوپی سریال جنین های بین یک تا دو ماهه انسانی و جنین های مشابه حیوانی

2-طراحی و ساخت مولاژ هایی از مفاهیم پیچیده جنین شناسی

3-استفاده از هنر طراحی و نقاشی طنزآمیز در تدریس مفاهیم پیچیده جنین شناسی

4- ساخت انیمیشن و فیلم برای تسهیل یادگیری مراحل تکامل بعضی نواحی پیچیده  بدن مانند حفرات سروزی و تکامل قلب و مغز

ب- تحول راهبردی در پژوهش های آناتومی  

پژوهش های گروه علوم تشریحی از تحقیقات ماکروسکوپیک به تحقیقات میکروسکوپیک و سلولی مولکولی تغيير یافت و نتایج درخشانی به شرح زیر داشت:

1-راه اندازی استخراج و کشت سلولهای بنیادی مشتق از بافت چربی

2-اجراي طرح تمایز سلول هاي بنيادي به غضروف ، استخوان ، عصب و سلول هاي شبكيه چشم   (in-vitro)

3-پيوند سلول های تمایز یافته در ضایعات غضروفي، استخواني، نخاعي و شبكيه چشم در مدل حيواني (in-vivo)

4-راه اندازي كشت و پيوند اتولوگ غضروف مفصل زانو در بيماران مبتلا به استئوآرتریت حاد براي نخستين بار در كشور در سال 1383

5-راه اندازي آزمایشگاه بیولوژی تولید مثل در مرکز پزشکی شهید بهشتی اصفهان با همکاری استادان گروه زنان و مامائی و انجام پروژه های تحقیقاتی و درمانی در زمینه باروری و ناوری

6- راه اندازی پروژه های تحقیقاتی در نوروساینس

7_  دستیابی به نتایج پژوهشی  که مستقیمآ در درمان  بعضی بیماری های شایع قابل عرضه است: تمایز سلول های بنیادی به شبکیه چشم،  درمان بیماری آلزایمر،  درمان یبوست بیماران قطع نخاعی با مسواک زدن با  چوب مسواک مکه،  و درمان دیابت توسط پودر چوب مسواک مکه

درخشش کشوری  اعضاء گروه در زمینه های آموزشی |پژوهشی:

1-تدریس جنین شناسی تفهیمی و استدلالی با تجسم سه بعدی توسط استادان گروه، مخصوصآ استاد، جناب آقای محمد دکتر مردانی که حقآ از این نظر در کشور بی نظیر ند 

2-پراستناد ترین استاد علوم تشریح در کل کشور  در دهه گذشته – استاد سرکار خانم دکتر شهناز رضوی می باشند.

3- انتصاب دکتر ابراهیم اسفندیاری بریاست قطب آموزش علوم تشریح در کشور درسال ۱۳۸۹ با حکم مقام وزارت وقت

4  - اعطای جایزه کشوری آموزش پزشکی دکتر قریب ۱۳۹۲  با حکم مقام وزارت وقت به دکتر ابراهیم اسفندیاری

5- اعطای جایزه کشوری سرآمدی آموزش  در سال ۱۳۹۶ با امضای سه وزیر وقت بهداشت، علوم ، و آموزش و پرورش به  دکتر ابراهیم اسفندیاری

 چارت سازمانی گروه